Kansızlık (Anemi) Nedir?
Anemi, kana kırmızı rengi veren ve oksijen taşıyan hemoglobin miktarının azalmasına bağlı olarak gelişir. Bir çeşit protein olan hemoglobin, kanda kırmızı kan hücreleri tarafından taşınır. Kırmızı kan hücrelerinin sayısındaki azalma hemoglobin sayısında düşmeye neden olur ve buna bağlı olarak hücrelere oksijen taşınması engellenir. Hücreler ihtiyaç duydukları oksijene ulaşamadığında vücutta kansızlık belirtileri gözlenir. Anemi, pek çok farklı nedene bağlı olarak farklı çeşitlere sahiptir. Kısa süreli ya da uzun süreli olabilir ve hafif ya da şiddetli anemi belirtileri yaşanabilir, hatta ciddi bir hastalığın belirtisi olabilir.2 3 4 Anemi aynı zamanda sabahları yorgun uyanmanın sebepleri arasındadır. Kandaki kırmızı kan hücrelerinin üretiminin azalması ya da kusurlu olması nedeniyle gelişen anemi ve kandaki kırmızı kan hücrelerinin yıkılmasındaki artıştan kaynaklanan anemi olarak temelde iki ana anemi türü vardır.
Yaygın anemi çeşitleri şunlardır:
- Kan kaybı ya da diyet ile yetersiz demir alımından kaynaklanan demir eksikliği anemisi,
- Diyet ile yetersiz B12 ya da folik asit alımına bağlı olarak ya da emiliminde bozukluklar nedeniyle gelişen vitamin eksikliği anemisi,
- Kanser, HIV/AIDS, Crohn hastalığı gibi kırmızı kan hücrelerinin üretimini engelleyen kronik hastalıklar sonucu ortaya çıkan kronik hastalık anemisi,
- Lösemi veya miyelofibroz gibi kemik iliği hastalıkları sonucu oluşan aplastik anemi,
- Kırmızı kan hücrelerinin yok edildiği bir hastalık olan hemolitik anemi,
- Kırmızı kan hücrelerinin anormal şekil aldığı orak hücreli anemi.2 3 4
Kansızlık (Anemi) Belirtileri Nelerdir?
Anemi, kırmızı kan hücrelerinin fonksiyonlarını engeller ve hücrelerin ihtiyaç duyduğu oksijene ulaşmasını önler. Bu durum tüm vücut sistemlerini olumsuz etkiler.5 Yaygın olarak görülen anemi kansızlık belirtileri şunlardır:
Yorgunluk ve Halsizlik
Vücut hücreleri ihtiyaç duyduğu oksijene ulaşamadığında enerji elde etmekte zorlanır. Aynı zamanda kalp, hücrelere oksijen taşınması için daha fazla çalışır ve bu durum yorgunluk ve halsizliğe neden olabilir.5 Halsizliği ve yorgunluğu önlemek için “Halsizliğe ne iyi gelir?” yazımızı okuyabilirsiniz.
Cilt Solgunluğu
Anemi durumunda kana kırmızı rengi veren hemoglobin miktarında düşme yaşanır. Kanın kendine has parlak kırmızı rengi solgunlaşır. Bu durum cilt yüzeyinin de solgun görünmesine ve vücut ısısının düşmesine yol açar. Göz kapaklarının altındaki bölgenin soluk pembe ya da sarı renk alması aşırı kansızlık belirtileri arasındadır.5
Nefes Darlığı
Anemi durumunda kanda oksijen miktarının azalması kasların günlük aktiviteleri gerçekleştirmesi için yeterli oksijeni alamamasına neden olur. Vücut daha fazla oksijen alabilmek için nefes alma hızını ve sayısını artırır ve bu da nefes darlığına neden olabilir.5
Baş Ağrıları
Anemi ile baş ağrıları arasındaki bağlantı tam olarak açıklanamasa da özellikle adet döneminde kadınlarda yaşanan baş ağrısı nedeninin demir eksikliği anemisi ile ilgili olabileceği düşünülür.5
Kalp Çarpıntısı
Anemi nedeniyle kanda oksijenin taşınamaması kalbin vücudun ihtiyaç duyduğu oksijeni karşılamak amacıyla daha fazla çalışmasına ve kalp çarpıntısına neden olabilir. Kap çarpıntısı hem kadın hem de erkeklerde kansızlık belirtileri arasındadır.5
Cilt ve Saç dokusunda Hasarlar
Anemi durumunda cilt ve saç derisi hücrelerine yeterli miktarda oksijen taşınamaz. Hücreler normal fonksiyonlarını yerine getirmekte zorlanabilir ve cilt dokusu ve saç kökleri kuruyup zayıflayabilir. Saç dökülmesi ve cilt kuruluğu yaygın olarak görülen demir eksikliği anemisi belirtileri arasındadır.5
Dil Şişmesi ve Ağrıması
Dil bölgesinde iltihaplanma, soluk renk, şişme ve pürüzsüz bir doku demir eksikliği ve kansızlık belirtileri arasındadır. Buna ek olarak ağız kuruluğu, ağızda yanma hissi, ağız köşelerinde çatlaklar, ağız yaraları da kansızlık belirtileri arasında sayılabilir.5
Huzursuz Bacak Sendromu
Bacaklarda rahatsız edici kaşıntı ve hareket ettirmeye yönelik güçlü bir dürtü şeklinde tanımlanan huzursuz bacak sendromu, nedeni tam olarak bilinmeyen tıbbi bir durumdur. Huzursuz bacak sendromuna sahip olan kişilerde demir eksikliği anemisi sık görülür.5
Tırnak Kırılmaları ve Şekil Bozuklukları
Kaşık tırnak bir başka deyişle “Koilonychia”, sık görülen demir eksikliği anemisi belirtisidir. Tırnaklar kolayca kırılır ve çatlar. İleri derece anemi durumunda tırnaklar aşağı doğru bükülerek kaşık şeklini alabilir.5
Diğer Anemi Belirtileri
- Pika denilen ve buz, kil, kir, toprak, tebeşir, kâğıt gibi tuhaf maddelere duyulan istek, demir eksikliği anemisi belirtisidir. Özellikle hamilelik döneminde kadınlarda kansızlık belirtileri arasındadır.5
- Depresyon riskinde artış, eller ve ayaklarda soğukluk, iştahsızlık, enfeksiyonlara yakalanma riskinde artış diğer kansızlık belirtileri arasındadır.5
Kansızlık (Anemi) Neden Olur?
Anemi nedenleri, aneminin türüne göre farklılık gösterir. Diyet ile yetersiz demir alımı, kan kaybı, ağır adet kanamaları, ülser ve kanser gibi hastalıklar, bazı ağrı kesiciler ve aspirin gibi ilaçların kullanımı demir eksikliği anemisi nedenleri arasındadır. (4) Buna ek olarak kansızlık nedenleri aşağıdakileri kapsayabilir:
- Folat ve B12 vitaminin yetersiz alımı ya da bu vitaminlerin emilimini engelleyen hastalıklar,
- Kanser, HIV/AIDS, romatoid artrit, böbrek hastalıkları ya da Crohn gibi inflamatuar hastalıklar,
- Enfeksiyonlar, bazı ilaçlar, otoimmün hastalıklar, toksik kimyasallara maruz kalma nedeniyle gelişebilen aplastik anemi,
- Lösemi, myelofibroz gibi kemik iliği hastalıkları,
- Kırmızı kan hücrelerinin yok edilme hızını artıran genetik bir hastalık olan hemolitik anemi,
- Kırmızı kan hücrelerinin orak ya da hilal gibi anormal şekil alması (orak hücre anemisi).4
Kansızlığa Ne İyi Gelir?
Bazı anemi türleri kısa süreli ve hafif seyrederken bazı anemi türleri ise ömür boyu sürebilir. Kansızlık tedavisine yardımcı olmak ve belirtileri hafifletmek için aşağıdaki önerileri dikkate alabilirsiniz:
- Dinç ve enerjik kalmak için yeterli ve dengeli bir diyeti takip edebilir ve beslenme programına kırmızı et, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler, tahıllar ve kuru baklagiller gibi demir içeriği yüksek kansızlığa iyi gelen besinler ekleyebilirsiniz.2 4 6
- Folik asit ve B12 vitamini açısından zengin kansızlığa iyi gelen yiyecekler ile diyetinizi destekleyebilirsiniz. 2 4 6
- Demirin vücut tarafından emilimini ve kullanımını artıran C vitamini içeriği yüksek turunçgiller gibi taze meyve sebzeler içeren besinler ile anemi tedavisine ve önlemesine katkıda bulunabilirsiniz. 2 4 6
- Yeterli su tüketmeye dikkat edebilir ve düzenli egzersiz yapabilirsiniz.2 4 6
- Toksin kimyasallara maruz kalmaktan kaçınabilirsiniz.2 4 6
- Enfeksiyonlara yakalanma riskini azaltmak için kişisel hijyen kurallarına dikkat edebilirsiniz.2 4 6
Kansızlık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Her anemi türü, anemi çeşidinin özelliğine ve şiddetine göre farklı tedavi prosedürleri içerir. Örneğin vücudun yeterli oranda kırmızı kan hücresi üretmemesinden kaynaklı aplastik aneminin tedavisi için kemik iliğini uyaran hormon ilaçları kullanılabilir. Şiddetli demir eksikliği anemisi tedavisinde damar yoluyla demir minerali takviyeleri kullanılabilir. B12 ya da folat eksikliğine bağlı anemi tedavisi için B12 ya da folat takviyeleri önerilebilir. Kemik iliği hastalıklarına bağlı olarak gelişen anemilerin tedavisi için kemik iliği nakli gerekebilir. Orak hücreli anemi tedavisi için ağrı ve komplikasyon gelişimini önlemek amacıyla ağrı kesiciler ya da oksijen verilebilir.7
Anemi Kimlerde Görülür?
Anemi çok yaygın görülen bir sağlık durumudur. Adet görmeye başlayan 12-49 yaş arası kadınların yaklaşık %12’sinde kan kaybına bağlı olarak gelişen demir eksikliği anemisi görülür ve genellikle hafif seyreder. Aynı şekilde hamilelik dönemindeki kadınların %20’sinde anemi görülür.3 Buna ek olarak;
- Diyet ile yetersiz demir, folat ve B12 alan kişiler,
- Crohn’s ya da çölyak hastalığı gibi ince bağırsak hastaları,
- Kanser, böbrek hastalıkları, diyabet gibi kronik hastalıklara sahip kişiler,
- Genetik yatkınlığı olanlar,
- 65 yaş üstü bireyler,
- Aşırı alkol tüketenler, toksik kimyasallara maruz kalanlar anemi açısından risk grupları arasındadır.4
Anemi Hastalığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?
- Anemi tedavi edilmediğinde aşağıdaki sağlık problemlerine yol açabilir:
- Günlük aktivitelerin yapılmasını bile engelleyecek düzeyde aşırı yorgunluk ve halsizlik
- Folik asit eksikliğine bağlı olarak hamilelik döneminde erken doğum riski ve bebek gelişiminde anormallikler
- Hızlı ve düzensiz kalp atışı, kalp büyümesi ya da kalp yetmezliği
- Orak hücreli anemi gibi kalıtsal hastalıklarda çok fazla kan kaybına bağlı olarak ölüm gözlemlenebilir.4
Demir Eksikliği Anemisinin Farkı Nedir?
Demir eksikliği anemisi, aneminin bir çeşididir. Kanda yeterli oranda kırmızı kan hücresinin bulunmaması ile karakterizedir. Ancak demir eksikliği anemisinin nedeni tamamen diyet ile yetersiz demir minerali alınması ya da demir emiliminde yaşanan bozukluklardır. Demir, kırmızı kan hücrelerinin oksijen taşımasını sağlayan hemoglobin proteininin sentezinde görev alır. Vücutta yeterli oranda demir olmadığında hemoglobin sentezlenmez ve kırmızı kan hücreleri oksijen taşıyamadığı için hücreler fonksiyonlarını tam olarak yerine getiremez. (4)(8)
Demir eksikliği anemisi zamanla gelişir ve belirtileri fark etmek aylar sürebilir. Vücut kırmızı kan hücrelerini sentezlemek için ihtiyaç duyduğu demiri besinler ile alamadığında önce dokulardaki demir rezervlerini kullanır. Rezervler tükeninceye kadar kırmızı kan hücresi üretimi devam eder. Rezervler tükendiğinde kırmızı kan hücresi sentezi duru ve vücut hücreleri enerji elde etmek için yeterli oksijen bulamaz. Yorgunluk ve halsizlik ile odaklanma yeteneğinde azalmalar gibi demir eksikliği belirtileri gözlenebilir. Demir aynı zamanda cilt, saç, tırnakların sağlıklı bir şekilde gelişimine de yardımcı olur. Demir eksikliği durumunda tüm vücut sistemleri normal fonksiyonlarını yerine getirmekte zorlanabilir. 4 8
Demir Eksikliği Anemisinin Tedavisi Nasıl Olur?
Demir eksikliği anemisinin tedavisi için yeterli ve dengeli bir beslenme programı et, tavuk, balık, yeşil yapraklı sebzeler ve kuru baklagiller gibi demirden zengin besinler ile desteklenebilir. Ayrıca doktor önerisi ile doğru dozda demir takviyeleri kullanılabilir. Ancak demir takviyesi kullanırken diğer bileşenlerin demir emilimini önlememesi için aç karnına olmanız önerilir. Demir emilimini etkileyen antiasit gibi ilaçlarla birlikte almamaya dikkat edin. Demir emilimini artırmak için C vitamini içeren besinleri diyetinize ekleyebilirsiniz. Ayrıca demir takviyeleri ile birlikte C vitamini takviyesi alarak demirin vücut tarafından emilimini artırmaya yardımcı olabilirsiniz.8
Genel vücut sağlığının korunmasında önemli bir diğer mineral çinko hakkında daha detaylı bilgiler için “Çinko eksikliği belirtileri” yazımızı okuyabilirsiniz.
Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
